آلم شاپ

مس يكي از پر كاربرد ترين فلزات است و ازآن، ظروف مسي مختلفي را توليد مي كنند. ظروف مسي يكي از قديمي ترين وسايل براي پخت و پز و پذيرايي بحساب مي آيند.از جمله ظروف مسي كه توليد مي شود و در صنايع دستي مورد استفاده قرار مي گيرد مي توان به ظروف مسي خام ميناكاري، زير ساخت ظروف فيروزه كوبي، زير ساخت ظروف خاتم كاري روي مس، زير ساخت ظروف الماس تراش و زير ساخت ظروف مس (ميناكاري روي مس) و از همه مهم تر زير ساخت صنايع دستي قلم زني اشاره كرد. در اين مقاله قصد داريم تا درباره ظروف مسي با شما عزيزان صحبت كنيم. با آلميس همراه باشيد.

تاريخچه ظروف مسي در ايران

تاريخچه استفاده از ظروف مسي به گذشته هاي دور برميگردد. انسان ها پس از استفاده از سنگ، به فلزات مختلف نيازمند شدند. يكي از فلزاتي كه به صورت خالص در طبيعت وجود داشت و جزو اولين فلزاتي بود كه كشف شد، مس بود. از آن پس مس به دليل درخشندگي و خواصي كه داشت به مرور زمان بيشتر از قبل در زندگي انسان ها وارد شد.

ابتدايي ترين تمدن هايي كه هنگام ساختن ابزار آلات مختلف از فلز مس استفاده كرد، ايران زمين بود. شواهد مختلفي وجود دارد كه نشان مي دهد ايرانيان در اين زمينه پيشرو ساير تمدن ها بودند. آثار مسي مختلف در هزاران سال قبل از ميلاد در تپه سيلك، تل ابليس و تپه زاغه مشاهده شده است.

بايد بگوييم كه به احتمال زياد اولين آثار مس كشف شده در تپه زاغه، كه مكاني واقع شده در قزوين است، از سالهاي بسيار طولاني قبل از ميلاد مسيح وجود داشته است.

از ديگر تمدن هايي كه مي توان گفت مس را در هزاران سال قبل از ميلاد مورد استفاده قرار مي دادند، مصريان بودند.

باستان شناسان، سامانه لوله كشي مسي را در يكي از اهرام ثلاثه يافته اند كه مي توان با وجود آن نتيجه گرفت كه قدمت استفاده از مس در مصر هم بسيار طولاني است.

علاوه بر اين، بايد بگوييم كه در آن زمان، مصريان با اضافه كردن قلع به فلز مس، آلياژ هاي برنزي مي ساختند و سپس با توجه به قالب گيري آسان تر آن، توانستند وسايل بيشتري را با كمك مس بسازند.

در سال هاي بعد، پس اينكه ذوب مس و استفاده از آن بين انسان ها رواج پيدا كرد، ريخته گري به عنوان شغل ثابت و فعاليتي پر طرفدار تبديل شد.

مهم ترين مراكز مسگر در ايران كجاست؟
اصفهان
بازار مسگرهاي اصفهان، بازاري با معماري ايراني در ديوارها و سقف و هنر دست هنرمندان ايراني در مغازه ها است، اين بازار كه در شمال كاخ عالي قاپو واقع شده يادگاري از دوران شاه عباس صفوي است.

صداي دلنوازي كه از برخورد چكش مسگران بر ورقه هاي كوچك و بزرگ مسي ايجاد مي شود سبب شهرت اين بازار شده كه هر فردي را به خود جذب مي كند، اگرچه بيشتر مغازه داران به فروش ظروف و وسايل از پيش ساخته مشغول هستند اما هنوز هم آثار شكل سنتي بازار قابل مشاهده بوده و اين بازار 400 ساله همچنان در طول سال هايي كه گذشت جذابيت خود را حفظ كرده است.

كاشان
صنعت مسگري در كاشان داراي رونقي خاص بوده تا جايي كه يك بازار به نام بازار مسگرها در اين شهر وجود داشته است.
آوازه مسگري كاشان نه تنها در كشور كه در دنيا پيچيده بود.

كرمان
استان كرمان با وجود معادن فراواني كه دارد حرف اول را در صنعت مس مي زند و ظروف مسي يكي از بارزترين سوغاتي هاي اين استان مي باشد. قلم زني بر روي ظروف مسي نيز يكي از آن هنرهاي خاص استان كرمان است كه اساتيد اين رشته به ظرافت با قلم زني، تصاوير بسيار زيبايي را بر روي ظروف مسي خلق مي نمايند.

در بازارمسگرهاي كرمان كه از عهد صفويه به يادگار مانده است ديگر صداي چكش هايي كه بر روي مس ها كوبيده مي شدند به گوش نمي رسد.

يزد
بازار پنجه علي كه به بازارچه مسگران يزد رونق دارد قدمتي 600 ساله دارد و رزق و روزي صدها نفر با نواختن ضربه هاي چكش به مس و خلق ظروف مسي تامين مي شد اما اين روزها تفلون و چدن و... جايگزين اين ظروف ارزشمند شده اند و بازار مسگران ديگر رونق و حال و هواي گذشته را ندارد.

شيراز
مسگري شيراز كه از ديرباز با اين شهر مانوس بوده هنوز هم از ابتدا تا انتهاي كار را هنر دست در بر مي گيرد و به دليل نوع كار متفاوت و ضخامت و كيفيت از كار ساير شهرها گران تر است.

بازار مسگري شيراز مشابه بازار وكيل با ابعاد كوچكتر مي باشد. سقف بازار مسگرها مانند بازار وكيل طاق تويزه دارد و در بالاي عرقچين آن حورنورهايي قرار دارد. در اين بازار برخلاف بازار وكيل مغازه هاي بازار عموما هم سطح زمين و يا پايين تر از سطح زمين ساخته شده اند.

دو روش ساخت ظروف مسي

روش ماشيني
در اين روش به وسيله دستگاه هاي پرس و خم كاري ظروف شكل مي گيرند، بر روي اين دسته از ظروف خط هاي نازك و موازي قرار دارد.

روش چكش كاري
مس در كوره قرار گرفته و براي شكل دهي به ظروف يك استاد كار با استفاده از چكش ظروف را توليد مي كنند. در اين روش بر روي ظروف جاي چكش ديده مي شود . معمولا ظروفي كه دست ساز هستند از ضخامت بيشتر مس بهره مند مي باشند، اين ظروف عمر بيشتري دارند و غذا در آنها دير تر ته مي گيرد. همچنين قيمت ظروف چكش كاري شده بيشتر از ظروف ماشيني است.

اين روزها مس و ظروف مسي طرفداران زيادي را به خود جلب كرده اند. چرا كه به لحاظ ارزش و فوائد زيادي كه ظروف مسي در طب سنتي داشته و دارند. اين فرهنگ سازي هاي اخير در رابطه با استفاده از ظروف مسي به عنوان جايگزين ديگر ظروف در بازار و همچنين ارزش مادي و نيز هنري كه اين فلز دارد باعث شده تا اين روزها علاقه مندان بيشتري به سمت آن كشش پيدا كنند. با آلميس همراه ما باشيد.

علاوه بر آن مس يك فلز انعطاف پذير بوده و قابليت نقش گيري در هر سطح و شكلي كه هنرمند به آن علاقه مند هست را دارد، مس يك فلز با قابليت ضد ميكروبي، ضد التهابي و نيز تنظيم كننده عملكرد غده تيروئيد است، علاوه بر اين مس مي تواند در تسكين درد مفاصل، تنظيم ريتم قلب و بسياري موارد ديگر تاثير گذار باشد.

مس ماده اي نيست كه به طور طبيعي در بدن وجود داشته و يا آن را توليد كند و منبع تامين آن بايست منبعي در خارج از بدن باشد، از اين رو استفاده از ظروف مسي مي تواند جايگزين خوبي در اين شرايط باشد.

ظروف مسي يكي از بهترين هديه و مناسب ترين كادوهاست. علت ان است كه ظروف مسي در كنار زيبايي و جنبه تزييني كه دارد مي تواند مورد استفاده قرار بگيرد. به عنوان مثال سيني هاي قلمزني شده روي مس هم به عنوان تزئين به ديوار منزل يا محل كار شما نصب مي شود و هم مي توان از ان به عنوان سيني بسيار شيك و با كلاس استفاده كرد. يا بشقاب ميناكاري نيز هديه اي بسيار مناسب است و در كنار زيبايي قيمت مناسبي نيز دارد. به همين دليل انتخاب ظروف مسي براي كادو دادن بسيار مناسب است .

چگونه ظروف مسي را تميز كنيم؟

سه روش تميز كردن قسمت خارجي ظروف مسي :

1.     يك فنجان آبليمو را داخل يك ظرف بريزيد و با مقدار كمي پودر رخت شويي مخلوط كرده و آن را با يك پارچه نرم يا اسفنج روي بدنه ظرفتان بكشيد. به اين ترتيب لكه هاي سياه روي ظرف از بين مي رود.

2.     در اين روش فقط كافي است، سس گوجه فرنگي را روي بدنه ظرف مسي بماليد و چند دقيقه به آن فرصت دهيد تا روي ظرف باقي بماند. بعد سس را با نيروي بيشتر از روي ظرف پاك كنيد. به صورتي كه لكه اي روي آن باقي نماند. در آخر ظرفتان را بشوييد و معجزه سس گوجه را روي ظرفتان ببينيد.

3.     شما به يك جلاسنج نياز داريد. به اين ترتيب كه سطح بيروني ظرفتان را با يك لايه از جلاسنج بپوشانيد و بعد از گذشت ۵ تا ۱۰ دقيقه با يك پارچه نرم آن را از روي ظرفتان پاك كنيد. بعد با استفاده از يك پارچه زبر ظرفتان را تميز كنيد تا مثل روز اول نو شود.

تميز كردن قسمت داخلي ظروف مسي:

اگر پس از طبخ غذاهاي ترش يا غذاهايي كه آب آشاميدني كلردار دارند در داخل ظرفتان لكه هاي سياه ديديد، نگران نباشيد. اين لكه هاي سياه سلامتي شما و اعضاي خانواده تان را تهديد نمي كند. براي براي تميز كردن اين لكه ها از مخلوط خاكستر با پودر ظرف شويي استفاده كنيد. حالا فقط يك اسفنج براي تميز كردن ظرفتان كافي است. هرگز براي اين كار از سيم ظرفشويي استفاده نكنيد. اگر قرمزي مس در داخل ظرفتان نمايان شد، حتما آن را قلع اندود كنيد. البته بايد بدانيد كه پخت شيريني و برنج در چنين وضعيتي مانعي ندارد. اما غذاي ترش يا غذايي كه با آب كلردار درست مي شود، نبايد در چنين ظرفي پخت شود.

چگونه ظروف مسي اصل را از غير اصل تشخيص دهيم؟

ساده ترين و ابتدايي ترين راه براي اين كار سوال پرسيدن از افراد كاربلد در اين زمينه است. براي مثال مسگران قديمي كه مهارت بالايي در شناسايي اين ظروف دارند، مي توانند به شما كمك كنند. اما گاهي اوقات شايد خودتان بخواهيد ظروف مسي اصل از غيراصل را بشناسيد.

1.     تشخيص از روي رنگ ظروف مسي

اولين راه براي تشخيص ظروف مسي تقلبي اين است كه رنگ بدنه ي آن ها را بررسي كنيد، ظروف مسي اصل به رنگ سرخ و درخشان هستند كه اين موضوع به ما باكيفيت بودن و خلوص مس به كاررفته در اين ظروف را نشان مي دهد. در مقابل ظروف مسي تقلبي چون معمولاً از آلياژ مس و برنج به نسبت يك به دو ساخته مي شوند رنگ بدنه آن ها زرد است و درخششي هم ندارند.

2.     تشخيص از روي ظاهر

در ساخت ظروف مسي، بعضي از ورق هاي مس ايراداتي در خودشان دارند كه يكي از مهم ترينشان پوسته بودن ورق مس است. ظروف مسي اصل و باكيفيت نبايد پوسته پوسته شده باشند و بايد كاملاً صاف، هموار و بدون هيچ گونه فرورفتگي و خوردگي و خراش باشند.

در برخي از ظروف مسي قلم زني شده ممكن است فشار قلم يا نازك بودن ورقه مس باعث سوراخ شدن ظرف شده باشد پس ظروف مسي را كاملاً نگاه كنيد تا روي آن ها هيچگونه سوراخي نباشد.

3.     تشخيص با ضربه زدن بر روي آن

روش ديگر براي تشخيص ظروف مسي تقلبي ضربه زدن به ظروف است. فلز مس چون نرم است وقتي به ظروف مسي اصل و باكيفيت ضربه مي زنيد صداي ضعيف و بمي از خودش ايجاد مي كند ولي وقتي به ظروف مسي تقلبي يا بي كيفيت ضربه بزنيد صداي بلند و تيزي توليد مي كند.

نكاتي كه در هنگام خريد ظروف مسي بايد به آن توجه كنيد

1.     توجه به قيمت: هنگام خريد هر كالايي توجه به قيمت مهم ترين نكته خواهد بود. هرچه مس به كار رفته در كار بيشتر باشد، مسلما قيمت هم بالاتر خواهد بود. در بازار انواع ظروف مسي براساس نياز و سليقه شما وجود دارد، از گران گرفته تا ارزان.

2.     توجه به شفافيت كار: هنگام خريد به شفافيت بدنه ي ظرف دقت كنيد. هرچه شفافيت كار بيشتر باشد نشانه ي مرغوبيت مس به كار رفته در آن است.

3.     توجه به بدنه ظرف: هنگام خريد توجه كنيد كه بدنه ي ظرف بدون فرورفتگي، ترك خوردگي و شكستگي باشد.

4.     دقت در ماشيني يا دست ساز بودن كار: در بازار ۲ نوع ظرف مسي وجود دارد، دست ساز و ماشيني. در ظروف دست ساز جاي قلم كاري مشخص خواهد بود و سنگين تر هستند چون نشان دهنده اين است كه مقدار مس بيشتري در آن به كار رفته است. اما در ظروف ماشيني يا كارخانه اي اثري از قلم كاري را مشاهده نخواهيد كرد و سطح كار صاف و صيقلي خواهد بود. اگر قصد خريد داريد، سعي كنيد ظروف دست ساز را انتخاب نماييد چون علاوه بر كيفيت، به لحاظ زينتي هم بسيار زيباتر هستند.

ظروف مسي موضوعي اي است كه همه ي ما ذهنيتي از آن ها داريم. اما اينكه واقعا كدام ذهنيت درست است و علمي تر، موضوعي بسيار مهم است كه ما در اين مقاله به صورت جامع به آن پرداختيم.

تا همين چند سال پيش در آشپزخانه ي اكثر ايراني ها ظروف مسي وجود داشت و براي طبخ استفاده مي شد. يك كفگير آهني هم وجود داشت براي هم زدن غذا كه به نوعي مكمل ظروف مسي همان كفگير آهني بود. بدن ما مقداري آهن و مس نياز دارد، اما نه از اين طريق يعني ورود مستقيم فلز به بدن! استفاده از قابلمه هاي مسي با كفگير آهني هم مبتني بر اين باور بوده كه به جذب مس و آهن بدن كمك كنند.

استفاده نكردن از ظروف مسي

اما موضوع مس و آهن بدن چيزي فراتر از اين هاست. اين فلزها فقط از طريق مواد خوراكي خاص كه حاوي اين تركيبات است و مكمل هاي غذايي جذب بدن مي شوند. از زماني كه قابلمه ها با پوشش هاي ديگر وارد بازار شدند و اكثر مردم هم از پروسه ي جذب آهن و مس بدن آگاه شدند، ظروف مسي از روي اجاق گاز و آشپزخانه به دكور هاي منازل تغيير مكان دادند.

در چه صورت از ظروف پخت و پز ظروف مسي استفاده كينم؟

نكته ي قابل توجه در مورد استفاده از ظروف مسي اين است كه، مس فلزي پر واكنش است و در مقابل حرارت به راحتي با مواد غذايي واكنش نشان مي دهد و در دراز مدت بدن را دچار مسموميت مي كند. به همين دليل پزشكان استفاده از ظروف مسي را در صورتي مجاز مي دانند كه توسط لايه اي از قلع پوشيده شده باشند.

پزشكان تاكيد دارند كه ظروف مسي تنها در صورت قلع اندود شدن قابل استفاده اند. به اصطلاح بايد سفيد شده باشند. قلع اندود شدن بايد به صورت اصولي و بدون سرب انجام شده باشد.

در مورد قلع اندود كردن ظروف مسي هم اين نكته بسيار حائز اهميت است كه اگر به درستي اين عمل صورت نگرفته باشد و قلع همراه با سرب باشد آسيب هاي جبران ناپذيري به بدن وارد خواهد كرد. سرب وارد شده در بدن، در كبد تجمع كرده كه قطعا كبد قدرت مبارزه با چنين چيزي را نداشته و شخص دچار مرگ تدريجي مي شود. اين ها دلايلي كافي هستند كه مس براي دكور و تزيين كاربد بيشتري داشته باشد تا پخت و پز و مصارف آشپزي.

مس زنجان
امكان ندارد شما طرفدار ظروف مسي باشيد و مس زنجان برايتان ناشناخته باشد. شايد اگر كسي طالب ظروف مس باشد براي خريد اولين گزينه اش ظروف مسي زنجان است. هنرمندان زنجاني با نهايت بكارگيري هنرشان مس ها را به بهترين ظاهر ممكن تحويل بازار مي دهند كه كه منازل ايراني هم به بهترين شكل و اصالت مزين شوند.